Psychotechniek

Ingenieurs van de ziel (ca. 1910 - 1960)

Tegenwoordig denken we bij ‘tests’ vooral aan pen en papier (of toetsenbord en beeldscherm). Vroeger was dat minder vanzelfsprekend. Integendeel: vooral voor personeelsselectie gaf men vaak de voorkeur aan apparatentests. Dit weerspiegelde zich in het taalgebruik: in plaats van ‘testpsychologie’ sprak men van ‘psychotechniek’.
Als vader van de psychotechniek geldt de Duits/Amerikaanse psycholoog Hugo Münsterberg, die rond 1910 een serie tests voor de selectie van trambestuurders ontwikkelde.

Pilotentest

Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakten de psychotechnici naam met de ontwikkeling van selectiemethoden voor chauffeurs, piloten en andere nieuwe, technische beroepen. Zo ontwikkelde het Franse leger een test voor de ‘stabiliteit van het zenuwstelsel’. Deze werd gebruikt bij de selectie voor piloten. Nadat de onderzochte op zijn gemak was gesteld, vuurde de proefleider onverwacht een pistoolschot af. Vervolgens werd met vernuftige apparaten geregistreerd welke invloed dit had op de hartslag, het ademhalingsritme en het trillen van de handen.

Psychotechnische laboratoria

Hoogtepunt van de psychotechniek in Nederland was het psychotechnisch laboratorium van de PTT, dat in de jaren dertig werd opgericht en tot eind jaren vijftig in bedrijf bleef. Beroemd waren de chauffeurskeuringen. Op de foto een van de tests die daarvoor ontwikkeld werd, het zogenaamde kaarsjesapparaat. De proefleider (rechts) ontstak een van de kaarsjes bovenaan het bord, waarna de onderzochte zo snel mogelijk moest nagaan met welke gummipeer (onderaan) hij dit kaarsje weer uit kon blazen. Dit gold als een test voor ‘weldoordacht handelen’, een van de eigenschappen waarover voor een goede chauffeur volgens de PTT-psychologen moest beschikken.