Gelaat en karakter

De fysiognomie van J.C. Lavater (ca. 1775 - ca. 1900)

Een wilskrachtige kin, een intelligent voorhoofd, een gevoelige mond. Onze taal wemelt van uitdrukkingen die een relatie leggen tussen lichamelijke kenmerken en psychische eigenschappen. De eerste die probeerde om dit een wetenschappelijke basis te geven was een Zwitserse dominee, J.C. Lavater. Tussen 1775 en 1778 publiceerde hij zijn ‘Fysiognomische fragmenten ter bevordering van de mensenkennis en de mensenliefde’.

Silhouettenmachine

De fysiognomie was volgens Lavater een echte wetenschap, “net zo zeker als de geneeskunde, de natuurkunde en de theologie”. Hij ontwikkelde een ingewikkeld interpretatiesysteem, waarbij elk detail van het gezicht zijn eigen betekenis had. Om dit goed te kunnen analyseren was er de “silhouettenmachine”, een apparaat waarmee op een zorgvuldig gestandaardiseerde wijze iemands profiel kon worden getekend.

Draagbare mensenkennis

Lavaters invloed reikte ver en duurde lang. Er was bijvoorbeeld de ‘draagbare Lavater’: pocketboekjes die men onderweg bij zich kon steken. Kwam men iemand tegen, dan kon men desgewenst snel nazoeken wat voor vlees men in de kuip had. Dit had Lavater bijvoorbeeld te zeggen over het hieronder afgebeelde portret: “De mond, en dan met name de vorm van de lippen, wijst op nadenkendheid en verraadt zelfs aanleg voor poëtische trekken. (…) Het is echter de oogkas die het karakter van deze vrouw verraadt: een goed ontwikkeld denkvermogen en een grote en nobele geest. Daarentegen geeft de lengte van de nek ook aanwijzingen voor een zekere luiheid en verveeldheid.”